Gmina Orla, ma bogatą przeszłość historyczną i tradycję. Początki istnienia Orli sięgają czasów starożytnych, czego dowodem są znalezione na tym terenie przedmioty z kamienia i brązu.

Nazwa miejscowości wywodzi się rzekomo od mieszkających tu niegdyś orłów lub od elementów wodnych, głównie rzeki Orlanki, w pobliżu której jest położona. Najwcześniejszym przekazem archiwalnym dotyczącym Orli jest wzmianka pochodząca z 1507 r. Dotyczy ona nadania przez króla terenów , gdzie obecnie położona jest Orla, jak również z terenów okolicznych w powiecie bielskim, pisarzowi, wojewodzie trockiemu Jaśkowi Iwanowiczowi. Były to wsie: Koszele, Wierwieczki, Topczykały, które szybko zostały zaludnione przybyszami i wolnym chłopstwem . Wraz z nadaniem król zezwolił wojewodzie trockiemu założyć w Orli miasto, co nastąpiło w późniejszym okresie.

Od 1510r. Orla była własnością podskarbiego litewskiego Bohusza Bohowitynowicza , który osiadł na Podlasiu Brzeskim. Wówczas wsie Koszele i Wierwieczki zostały zamienione na dwór w Trokach. Podobny los spotkał wieś Topczykały.



W 1529 r. dziedzic Orli Bohusz Bohowitynowicz zapisał w testamencie posiadłość Orlańską starszej córce Annie, która poślubiwszy w 1539 r. Stanisława Łęczyńskiego wniosła mu Orlę w posagu. W 1541r. Król Zygmunt I wydał nakaz mówiący o tym , aby poddani bielscy nie najeżdżali dóbr Orli. Kolejnymi właścicielami Orli byli: książęta Olelkowicze Słuccy herbu Pogoń. Od nich zaś w roku 1585 dobra orlańskie przejęli w swe ręce Radziwiłłowie . Wówczas to Orla jako osada nabiera szczególnego znaczenia w życiu gospodarczym i politycznym ówczesnego regionu. Hetman Wielkiego Księstwa Litewskiego Krzysztof Radziwiłł wzniósł tu w 1622 r. zamek i zbór kalwiński. Stworzył rozległy kompleks dworski z pałacem, ogrodem włoskim, obiektami sakralnymi i folwarkiem . Integralną część dworu stanowiła cerkiew zamkowa świętego Jana Teologa. Do dzisiaj nie zachował się żaden fragment zamkowy.

Ze względu na ogromne starania Hetmana mieszczanom orlańskim już w 1618r. przyznano w Wilnie szereg praw i przyrzeczono nadanie praw magdeburskich, pod warunkiem zachowania dotychczasowego tempa rozwoju. Następca Hetmana Krzysztofa Radziwiłła - Janusz Radziwiłł potwierdził w 1633 roku potrzebę nadania przywileju miejskiego. W 1634 r. Orla uzyskuje prawa miejskie. Był to okres pełnego rozkwitu miasta i okolic. W tedy to , po zakończeniu nabożeństw wśród wyznawców , odbywały się liczne targi na utworzonej targowicy , kwitł handel życie kulturalne i polityczne. Miasto stało się ośrodkiem ruchu kalwińskiego. W 1644r. odbył się tu pod przewodnictwem Janusza Radziwiłła , synod decydentów polskich i litewskich. Poza tym odbywały się tu liczne zjazdy kalwinów .

Podczas wojen szwedzkich, w latach 1655-1657 miasto mocno ucierpiało, a wyznawcy kalwinizmu wyginęli. W 1726r. zawieszono w zborze nowy dzwon lecz jeszcze tego samego roku zbór najechał biskup łódzki i dzwon ten odebrał. Według danych archiwalnych zbór znajdował się w posiadaniu kalwinów do 1732 r. Około 1754 zbór został sprzedany przez żonę Radziwiłła - Żydom. Jak głosi legenda, żona Radziwiłła zażądała w zamian 10tys. groszy, które miały być wypłacone w ciągu jednej godziny , tylko samymi grosikami. Według innej wersji 2,5 tys. groszy dostarczone zostały w ciągu jednej nocy. Należy zaznaczyć , że Orla była początkiem osadnictwa Żydów już w przełomie XVI i XVII w. Według spisu z 1616 r. było tu 17 domów żydowskich i bożnica drewniana. W 1655r. mieszkało tu 540 Żydów obok ludności prawosławnej i katolickiej. W 1765 r. gmina żydowska w Orli wraz z okolicznymi wsiami liczyła 1358 wyznawców mojżeszowych i była dwukrotnie większa od gminy białostockiej. Sprzyjające, liberalne przepisy i nadawane przywileje pozwalały żydom na niezagrożoną egzystencje i spokojne życie obok ludności innych wyznań.

W tym czasie Orla była własnością rodu Branickich . W 1795r. w skutek starań Izabeli Branickiej, orlańscy Żydzi otrzymali ulgi podatkowe. W tym też roku na mocy traktatów podziałowych , Podlasie przypadło Prusom. Rozbiór Rzeczpospolitej zmienił wszelkie relacje i był przyczyną gwałtownego spadku ludności. W 1799r. Orla liczyła 486 mieszkańców w tym 102 Żydów.

W 1807r. na mocy traktatu w Tylży Orla została wcielona do tzw. Obwodu Białostockiego. W tym czasie w miasteczku zamieszkiwało już 1586 mieszkańców w tym 1102 starozakonnych. W 1842r. została włączona do Guberni Grodzieńskiej, po czym przeszła na własność księcia Wittgenstejna- męża księżnej Radziwiłłówny. W 1874r. Wittgenstejn sprzedał ziemie orlańskie mieszkańcom Orli i okolicznych wsi na własność. Wtedy też Orla utraciła prawa miejskie, a wraz z tym nastąpił regres w jej rozwoju. W 1897r. liczba mieszkańców wynosiła około 3 tys. z czego wyznawców mojżeszowych było 80%. W 1921r. znalazła się w powiecie bielskim województwa białostockiego. W tym okresie współżycie społeczności prawosławnej, katolickiej, żydowskiej i starozakonnej układało się w Orli poprawnie. Uczęszczano do wspólnych szkół, tworzono organizacje polityczne, które wychowywały aktywistów społecznych i partyjnych. W okresie międzywojennym funkcjonowała na terenie gminy Komunistyczna Partia Zachodniej Białorusi, Białoruska Włościańsko-Robotnicza Hromada Społeczność żydowska tworzyła w Orli drobny przemysł, handel i usługi. Funkcjonowały trzy kaflarnie, których właścicielem była rodzina żydowska Wajsztejnów. Miejsce zatrudnienia w kaflarniach znalazło kilkaset osób z Orli i okolicznych wsi.

W 1937 r. Orla została zniszczona w granicach około 30% zabudowań przez pożar wzniecony przez mieszkankę żydowską. W skutek ogromnych strat wiele rodzin straciło miejsce zamieszkania i pracy. W 1939 r. rozpoczęła się II wojna światowa . Przez Orlę przeszły wojska radzieckie i niemieckie. Mieszkańców dotknęły tragiczne wydarzenia. Wewnątrz Orli i okolicy zarządzono przesiedlenia . Ludność żydowska została umieszczona w dwóch gettach po czym całkowicie usunięta z orlańskiego krajobrazu . W okresie powojennym społeczność wsi Orla liczyła około 1100 mieszkańców. Większość z nich trudniła się pracą na roli, część znalazła zatrudnienie w nielicznych zakładach produkcyjnych, takich jak: kaflarnia, cegielnia, betoniarnia.


Obecnie Gmina Orla położona jest w południowo-wschodniej części województwa podlaskiego. Graniczy z Gminami : Bielsk Podlaski, Dubicze Cerkiewne, Boćki i Czyże. Odległość siedziby gminy od powiatu tj. miasta Bielsk Podlaski wynosi 12 km. Przez obszar gminy biegną szlaki komunikacyjne, droga krajowa do granicy państwa, droga wojewódzka do Białowieży i liczne drogi powiatowe i gminne. Przepływają rzeki ; Orlanka i Białka. Ogólna powierzchnia gminy wynosi 15 968 ha w tym użytków rolnych 12 789 ha i lasów 1862 ha. W skład gminy wchodzą 22 sołectwa, w których zamieszkuje ogółem 3 214 mieszkańców (stan na dzień 31.12.2010r.).

 

 

 

Wspomnienia z II Wojny Światowej